W potocznym rozumieniu pożar identyfikowany jest z zagrożeniem, jakie powoduje niekontrolowany ogień, który rozwija się żywiołowo oraz wiąże się ze znacznymi stratami, a nawet urazami fizycznymi i psychicznymi. Jest zjawiskiem o żywiołowym przebiegu, wymagającym interwencji służb ratowniczych. Pomimo postępu w dziedzinie pożarnictwa i ratownictwa nadal są one jednym z istotnych zagrożeń w życiu człowieka.
Pożar jest również pojęciem uregulowanym prawnie. Bardzo często jego zakres znaczeniowy był uwarunkowany konkretnymi potrzebami obszaru regulowanego przez akty prawny. Dlatego też w przepisach na temat ochrony przeciwpożarowej pożar jest inaczej definiowany niż w ustawodawstwie karnym.
Pożar jest niekontrolowanym procesem spalania, występującym w miejscu do tego nieprzeznaczonym, rozprzestrzeniającym się w sposób niekontrolowany, powodującym zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi i zwierząt oraz straty materialne. Według PN-ISO 8421-1:1997: charakteryzuje się on emisją energii cieplnej, której towarzyszy wydzielanie dymu i zazwyczaj płomieni. Zwracając uwagę na przebieg procesu spalania, można wskazać charakterystyczne cechy pożaru:
- możliwość występowania wysokiej temperatury,
- wydzielanie się dużych ilości produktów spalania,
- możliwość rozprzestrzeniania się tzn. wzrost powierzchni lub objętości pożaru.
Aby zrozumieć czym jest pożar, należy również wyjaśnić pojęcie spalania oraz opisać warunki determinujące ten proces. Spalaniem nazywamy złożony fizykochemiczny proces wzajemnego oddziaływania materiału palnego(paliwa) i powietrza (utleniacza) charakteryzujący się wydzielaniem ciepła i światła.
Podział pożarów reguluje Europejska Norma, mająca status Polskiej Normy: PN-EN 2:1998 ze zmianą PN-EN 2:1996/A1:2006, wyróżnia następujące grupy pożarów:
Grupa pożarów A: Pożary materiałów stałych, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli, np. drewna, papieru, tkanin, itp.
Grupa pożarów B: Pożary cieczy i materiałów stałych topiących się np. tworzyw sztucznych, paliw, olejów, itp.
Grupa pożarów C: Pożary gazów, np. metanu, propanu, acetylenu, wodoru.
Grupa pożarów D: Pożary metali, np. magnez, sód, potas, glin, tytan itp.
Grupa pożarów F: Pożary olejów i tłuszczów w urządzeniach kuchennych
Fazy pożaru
Każdy pożar jest zjawiskiem dynamicznym i w sprzyjających warunkach dąży do rozprzestrzeniania się. Od momentu rozpoczęcia oddziaływania bodźca energetycznego (np. strumienia ciepła) następuje ogrzewanie materiału palnego. Zwiększa się ilość wydzielanych produktów termicznego rozkładu. Strefa spalania stopniowo zwiększa się i coraz silniej oddziałuje na otoczenie. Ogrzane powietrze oraz produkty spalania wtzw. kolumnie konwekcyjnej, wędrują ku górze i gromadzą się wgórnych partiach pomieszczenia. Energia cieplna uzyskana z reakcji spalania przekazywana jest także do otoczenia na drodze promieniowania oraz przewodzenia. Wytworzona i przekazywana w tym procesie energia przyśpiesza termiczny rozkład materiałów palnych, a tym samym(w sprzyjających warunkach) zwiększa dynamikę i rozwój pożaru. W tym etapie głównym czynnikiem determinującym rozwój
spalania jest paliwo (materiał palny).
II faza to okres pożaru w pełni rozwiniętego. Po osiągnięciu maksymalnych temperatur pożar stabilizuje się i przechodzi wtzw. stan prawie stacjonarny, co oznacza, że szybkość procesówspalania jest stała. Faza ta trwa do momentu wyczerpania się paliwa.
Kiedy temperatura pożaru spadnie o co najmniej 1/5 jej maksymalnej wartości podczas pożaru, pożar przechodzi w fazę III. W wyniku stopniowego wyczerpywania się paliwa lub utleniacza szybkość spalania oraz temperatura pożaru stopniowo maleją. Zmniejsza się także wymiana gazowa, rośnie natomiast gęstość optyczna.
Pożar wewnętrzny to pożar, który rozwija się i rozprzestrzenia w zamkniętych przestrzeniach (wewnątrz budynków, urządzeń i innych obiektów).
- pożary ukryte – przebiegające w pustych przestrzeniachstropów, ścian budynków, czy też wewnątrz urządzeń i aparatur technologicznych.
- pożary otwarte – rozwijające się w przestrzeni zamkniętej z widzialnym ogniskiem pożaru. Pojęcie widzialności niemoże być rozumiane wprost, ponieważ może być onazakłócona przez dym, lub przedmioty stanowiącewyposażenie obiektu.
Pożar zewnętrzny to pożar rozwijający się poza obszarembudynku na odkrytej przestrzeni (lasy, uprawy, składowiska otwarte itp.)
- pożar pojedynczy to pożar pojedynczegoobiektu zlokalizowany na otwartej przestrzeni (np. kosz na śmieci, pojazd, obiekt);
- pożar blokowy to pożar zewnętrzny grupy budynków, często mający wspólne elementy konstrukcyjne. Jest to właściwie pożar przebiegający zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz obiektu i to często na kilku kondygnacjach.
- pożar przestrzenny – pożar zewnętrzny obejmujący obiekty zlokalizowane na dużym obszarze (np. wiele budynków, duże parkingi, lasy, uprawy itp
Źródło: KG PSP
